Wraki w świetle prawa – kto ma do nich prawo i jakie są ryzyka?

Wraki statków od dawna fascynują miłośników morskich przygód i nurków. Dla niektórych są one cennym dziedzictwem kulturowym, dla innych – atrakcyjnymi miejscami turystycznymi lub potencjalnymi źródłami korzyści majątkowych. 

Jednak za każdym wrakiem kryje się złożona kwestia prawna: kto ma prawo do wraku, jakie obowiązki wynikają z jego znalezienia i jakie ryzyka mogą wiązać się z jego eksploracją? 

Co mówi prawo 

Regulacje odnoszące się wraków statków znajdują się w kilku aktach prawnych – zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym. Kluczowe znaczenie ma tutaj: 

• Konwencja UNESCO z 2001 roku o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego

Konwencja ta ustanawia zasady ochrony wraków statków mających co najmniej 100 lat. Głównym celem jest zapobieganie grabieży wraków i ochrona ich wartości historycznej. Polska ratyfikowała tę konwencję, co oznacza, że znajduje ona zastosowanie do wraków znajdujących się w polskich wodach terytorialnych. 

• Konwencja ONZ o prawie morza (UNCLOS)

UNCLOS reguluje prawo do wraków na pełnym morzu i w wyłącznych strefach ekonomicznych (EEZ). W przypadku wraków o dużej wartości historycznej lub kulturowej, państwo może zgłaszać roszczenia do ochrony lub konserwacji tych obiektów. 

• Polskie przepisy krajowe

Wraki znajdujące się w polskich wodach podlegają również ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz prawu morskiemu. Wrak uznany za zabytek nie może być wydobywany bez zgody odpowiednich organów ochrony dziedzictwa kulturowego. 

Kto ma prawo do wraku 

Prawo do wraku zależy od kilku czynników: 

• wieku wraku i jego statusu jako zabytku – wraki starsze niż 100 lat często są traktowane jako dziedzictwo kulturowe i objęte są ochroną, niezależnie od ich właściciela; 
• lokalizacji wraku – jeśli wrak znajduje się na wodach terytorialnych, podlega prawu danego państwa. Na pełnym morzu obowiązują przepisy międzynarodowe; 
• prawa własności – jeśli właściciel statku nadal istnieje (np. armator lub jego spadkobiercy), może on rościć sobie prawa do wraku. 

Jakie są obowiązki wynikające z eksploracji wraków 

Osoby lub firma, które zajmują się eksploracją wraków muszą pamiętać o kilku kluczowych obowiązkach: 

• zgłoszenie znaleziska – w Polsce znalezienie wraku statku należy zgłosić do właściwego urzędu morskiego. Niezgłoszenie takiego znaleziska może prowadzić do odpowiedzialności prawnej, w tym kar administracyjnych. 
• uzyskanie zezwoleń – eksploracja i wydobycie wraku wymaga uzyskania odpowiednich zezwoleń -zwłaszcza jeśli wrak jest uznany za zabytek. Brak  zezwoleń może skutkować konfiskatą znalezionych przedmiotów oraz karą finansową. 
• ochrona środowiska morskiego – wydobycie wraków może wiązać się z ryzykiem zanieczyszczenia wód (np. wyciekiem paliwa). Eksploratorzy są zobowiązani do przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska. 

Jakie są ryzyka prawne i praktyczne 

Eksploracja wraków niesie za sobą ryzyko: 

• konfliktów o własność – w przypadku sporu o prawo do wraku sprawa może trafić do sądu lub arbitrażu międzynarodowego; 
• zarzutów o grabież – niezgodne z prawem działania, takie jak wydobywanie przedmiotów z wraków bez zgody, mogą prowadzić do oskarżeń o grabież dziedzictwa kulturowego; 
• odpowiedzialności za szkody środowiskowe – zanieczyszczenie środowiska morskiego podczas eksploracji może skutkować wysokimi karami. 

Podsumowanie 

Wraki statków to nie tylko fascynujące obiekty badawcze i turystyczne, ale także źródło złożonych problemów prawnych. Właściwe rozumienie i przestrzeganie przepisów może pomóc uniknąć konfliktów i ryzyk prawnych. Jeżeli planujesz eksplorację wraków lub napotkałeś wyzwania prawne z nimi związane, warto skonsultować się z kancelarią prawną specjalizującą się w prawie morskim.