Czym jest awaria wspólna na morzu i jak rozliczyć jej koszty

Awaria wspólna (general average) to sytuacja, gdy w czasie podróży morskiej podejmowane są nadzwyczajne działania, które mają na celu ratowanie statku i ładunku przed zagrożeniem (np. sztormem). Koszty tych działań, np. wyrzucenie części ładunku za burtę, są potem dzielone pomiędzy wszystkie strony zaangażowane w podróż – armatora oraz właścicieli ładunku.

Awaria wspólna w polskim prawie morskim 

W polskim prawie morskim zasady dotyczące awarii wspólnej są uregulowane w Kodeksie morskim z 2001 roku. Awaria wspólna występuje, gdy podejmowane są celowe i rozsądne działania mające na celu ratowanie statku, ładunku i frachtu przed wspólnym niebezpieczeństwem. Działania te muszą być: 

• świadome 
• dobrowolne 
• skierowane na ochronę wspólnych interesów wszystkich stron uczestniczących w podróży morskiej. 

Przykład nr 1: Statek przewożący towary wpada na skały i zaczyna nabierać wody. Kapitan decyduje się na zatrudnienie holownika, aby odholować statek do najbliższego portu. Koszty holowania są traktowane jako awaria wspólna i rozdzielane pomiędzy wszystkich właścicieli towarów oraz armatora. 

Przykład nr 2: Podczas sztormu, kapitan decyduje się wyrzucić za burtę część ciężkiego ładunku, aby zapobiec zatonięciu statku. Dzięki temu statek i reszta ładunku zostają uratowane. Koszty wynikające z utraty ładunku są rozdzielane pomiędzy armatora, właścicieli ładunku oraz przewoźnika.

Awaria wspólna w prawie międzynarodowym

Awarię wspólną regulują nie tylko przez przepisy krajowe, ale także międzynarodowe. Reguły York-Antwerp są stosowane na całym świecie i określają szczegółowe wytyczne dotyczące kosztów i strat, które mogą być uznane za awarię wspólną i sposób ich rozdzielenia pomiędzy zainteresowane strony. 

Przykład nr 3: W przypadku, gdy statek transportowy płynący między dwoma krajami decyduje się na zmianę kursu z powodu zagrożenia piractwem, dodatkowe koszty, takie jak dłuższy czas podróży czy większe zużycie paliwa, mogą być rozliczane jako awaria wspólna zgodnie z Regułami York-Antwerp.

Ustalanie i rozliczanie awarii wspólnej

Ustalenie, czy dana sytuacja kwalifikuje się jako awaria wspólna oraz podział kosztów wynikających z działań ratunkowych, to proces wymagający zaangażowania specjalistów, zwanych dyspaszerami. Analizują oni dokumenty związane z incydentem, takie jak raporty kapitana, dane nawigacyjne i inne dowody, aby ustalić, jakie dokładnie straty i koszty powstały oraz jak powinny być podzielone. 

Przykład nr 4: Po zakończeniu podróży, dyspaszer sporządza raport, w którym określa, że ładunek wart 500 tysięcy złotych został wyrzucony za burtę, aby uratować statek. Likwidator ustala, że koszty tego działania zostaną podzielone proporcjonalnie między armatora i właścicieli (pozostałego) ładunku.

Awaria wspólna ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania transportu morskiego, ponieważ zapewnia sprawiedliwy podział kosztów w sytuacjach, gdy podejmowane są nadzwyczajne działania ratunkowe. Daje ona pewność, że koszty takich działań nie spadną wyłącznie na jedną stronę, co mogłoby prowadzić do konfliktów i destabilizacji w branży.

Przykład nr 5: Podczas międzynarodowego rejsu handlowego, statek zostaje uwięziony na mieliźnie. Aby go uwolnić, część ładunku zostaje przeniesiona na inny statek. Koszty tej operacji są dzielone między wszystkich właścicieli ładunku, ponieważ działania te miały na celu ratowanie całego statku i reszty przewożonych towarów.

Dyspasza czyli raport dyspaszera 

Dyspaszer sporządza dyspaszę, czyli szczegółowy raport ze swojej pracy. Raport precyzuje m.in., jak koszty związane z awarią wspólną powinny zostać podzielone i jest podstawą do dokonania rozliczeń pomiędzy stronami. Zapewnienia transparentność i uczciwość w podziale kosztów. Na dalszych etapach dyspasza może być przedmiotem badania przez sądy, a w szczególności przez izby morskie.

Podsumowanie

Awaria wspólna to kluczowa instytucja w prawie morskim, która zapewnia sprawiedliwy podział kosztów działań ratunkowych pomiędzy wszystkie strony zaangażowane w podróż morską. Dzięki temu mechanizmowi, ryzyko związane z podejmowaniem trudnych decyzji w sytuacjach kryzysowych na morzu jest dzielone proporcjonalnie. To z kolei przyczynia się do większej stabilności i bezpieczeństwa w transporcie morskim, chroniąc interesy wszystkich uczestników.