Skażenie Odry przeraża.
Sam fakt, jego zasięg, możliwe skutki, a wreszcie – pisząc delikatnie – przedłużający się brak ustalenia podmiotów odpowiedzialnych.
Zanieczyszczenie środowiska
Tymczasem zagadnienie odpowiedzialności za zanieczyszczenie środowiska nie jest tematem nowym.
Prowadzenie biznesu z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska, wynikających nie tylko z przepisów prawa, ale również z zielonych trendów dla danej branży to podstawa dla każdego odpowiedzialnego przedsiębiorcy.
Zarządzanie ryzykiem środowiskowym jest istotne również dlatego, że obecnie niezgodność z przepisami zagrożona jest coraz wyższymi karami. I to nie tylko finansowymi, ale także odpowiedzialnością karną kadry zarządzającej oraz wstrzymaniem pracy Twojej firmy.
Odpowiedzialność konkretnego zakładu lub Skarbu Państwa za wydarzenia ostatnich tygodni, to temat na osobną publikację.
I – niestety – szykuje nam się w najbliższym czasie dużo pracy we wszystkich branżach związanych z wodami śródlądowymi, zwłaszcza pod kątem roszczeń wszystkich podmiotów poszkodowanych tragicznym stanem rzeki Odry.
Natomiast poniżej – kilka kluczowych uwag dotyczących zapewnienia prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z wymogami ochrony środowiska, istotnych z perspektywy każdego przedsiębiorcy.
Odpowiedzialność karna
Ryzyko odpowiedzialności karnej członków zarządu zawsze rodzi niepokój i oceniane jest jako mające istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji biznesowych, wdrażaniu zmian lub przeprowadzaniu audytów w organizacji.
Obowiązkiem kadry zarządzającej każdej firmy jest zapewnienie zgodności prowadzenia działalności gospodarczej z wymaganiami prawnymi, w tym również w zakresie prawa ochrony środowiska.
Odpowiedzialność karna za złamanie reguł ochrony środowiska może stanowić zarówno odpowiedzialność za przestępstwa z Kodeksu karnego, jak i odpowiedzialność za wykroczenia m.in. w Kodeksie wykroczeń oraz innych ustawach (m.in. ustawa Prawo ochrony środowiska, ustawa o odpadach, Prawo wodne, ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi).
Aby dopuścić się czynu zagrożonego przeciwko środowisku nie zawsze konieczne jest wystąpienie określonego skutku.
Nierzadko wystarczające jest wystąpienie potencjalnego zagrożenia.
Warto przytoczyć przykładowo art. 183 kodeksu karnego:
Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeśli zaś działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.
Większość przepisów dotyczących ochrony środowiska przewiduje odpowiedzialność karną za działanie nieumyślne.
Sprawca poniesie więc odpowiedzialność nawet wtedy, gdy nie miał zamiaru popełnienia przestępstwa, jednak popełnia je na skutek niezachowania wymaganej ostrożności.
Odpowiedzialność karną ponoszą konkretne osoby, w przypadku firmy będą to członkowie zarządu lub inne osoby nią zarządzające. W większości przypadków przypisanie odpowiedzialności karnej konkretnej osobie, polegać więc będzie na ustaleniu czy dany członek zarządu dopełnił wszystkich obowiązków, aby uniknąć wystąpienia zagrożenia dla środowiska.
Natomiast, co widać z przykładu powyżej, zachowanie umyślne będzie karane jeszcze surowiej.
Odpowiedzialność cywilna za naruszenie środowiska
Naruszanie przepisów ochrony środowiska analizowane jest pod kątem odpowiedzialności cywilnej na tzw. zasadach ogólnych. Dotyczy również to sytuacji, gdy przedsiębiorca nie stosuje się do wydanych decyzji, jak również prowadzi działalność, która negatywnie wpływa na środowisko,
Firma ponosi więc odpowiedzialność odszkodowawczą (finansową) wtedy, gdy zostanie jej wykazana wina organizacyjna. Nie chodzi tutaj o udowodnienie niewłaściwego zachowania konkretnej osoby, lecz wadliwe postępowanie firmy.
Przy spełnieniu tego warunku, każdy poszkodowany może domagać się odpowiedniego odszkodowania lub w określonych warunkach – zadośćuczynienia.
Do katalogu roszczeń poszkodowanego należy również zaliczyć żądanie zaniechania naruszenia, czy przywrócenie stanu zgodnego z prawem.
Z roszczeniem przeciwko sprawcy może wystąpić każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu szkoda wyrządzona.
Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
Pamiętaj, że odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach.
Odpowiedzialność administracyjna
Oprócz odpowiedzialności karnej i cywilnej za złamanie przepisów o ochronie środowiska lub jego zanieczyszczenie, firma ponosi również odpowiedzialność administracyjną.
Do głównych sankcji administracyjnych zaliczyć należy: wydanie przez odpowiedni organ decyzji o negatywnym oddziaływaniu na środowisko, przywróceniu środowiska do stanu właściwego lub decyzji zobowiązującej do usunięcia uchybień.
Jednak to nie są jedyne konsekwencje administracyjne.
Organ może również wydać decyzję o wstrzymaniu działalności, a także o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu.
Mogą pojawić się także kary pieniężne.
Jak uniknąć odpowiedzialności?
Jak widać naruszenie zasad ochrony środowiska niesie za sobą istotne konsekwencje.
Odpowiedzialność karną – osobistą może ponieść zarząd, sama zaś firma może odpowiadać finansowo, a jej działalność może zostać wstrzymana.
Aby zminimalizować ryzyko naruszenia przepisów i doprowadzenia do zanieczyszczenia środowiska istotne jest, aby przeprowadzić stosowny audyt, który pozwoli zidentyfikować ewentualne zagrożenia i w porę je wyeliminować.
Kolejnym ze środków służących ograniczeniu ryzyka jest szczegółowe uregulowanie zasadniczych obowiązków środowiskowych wraz z przypisaniem odpowiedzialności za ich wykonywanie konkretnym osobom, zajmującym określone stanowiska w strukturze organizacyjnej danego przedsiębiorstwa. Przy jednoczesnym doprecyzowaniu zasad zależności i podległości służbowej.
Osoby odpowiedzialne za kwestie związane z ochroną środowiska powinny być kompetentne i odpowiednio przeszkolone, tak aby miały pełną świadomość spoczywających na nich obowiązków oraz wiedzę z danej dziedziny.
Jasny podział obowiązków i odpowiedzialności poszczególnych kierowników lub dyrektorów oraz odpowiednie szkolenia cykliczne nie w każdym przypadku zwolnią firmę lub jej zarząd z odpowiedzialności.
Jednak ryzyko ponoszenia takiej odpowiedzialności będzie odpowiednio niższe.
Odpowiedzialność za skażenie rzeki Odry
Te ogólne zasady mają na celu podkreślenie znaczenia bezpieczeństwa prawnego każdej firmy również z uwagi na ochronę środowiska.
Naturalnie, wskazując na nie – nie szukamy żadnego usprawiedliwienia dla osób i podmiotów odpowiedzialnych za skażenie rzeki Odry.
Liczymy na ich szybkie i rzetelne ustalenie.
To do nich bezpośrednio poszkodowani będą zwracać się ze wszelkimi koniecznymi roszczeniami.
Jeżeli takiej odpowiedzialności nie uda się ustalić, adresatem roszczeń poszkodowanych podmiotów będzie zapewne Skarb Państwa.
Materiał opracowali:
adw. Małgorzata Fułczyńska-Ostapowicz
