W niedawnej publikacji wspominaliśmy, że zmiany Kodeksu spółek handlowych, które weszły w życie 13 października 2022 r., to jedne z największych w ostatnim czasie.
Z tego też powodu, dzisiaj zajmiemy się kolejną kwestią, tj. przepisami o grupie spółek, nazywanymi często prawem holdingowym.
Zwłaszcza, że przecież w gospodarce morskiej holdingów nie brakuje, również na naszym polskim gruncie.
Grupa spółek
Uczestnictwo w grupie spółek musi być ujawnione w Krajowym Rejestrze Sądowym, tak przez spółkę dominującą, jak i zależną.
Dopiero od tego momentu obie spółki będą mogły stosować przepisy prawa holdingowego.
Nie ma jednak obowiązku stosowania nowych przepisów dotyczących grup kapitałowych. Spółki mogą kontynuować swoją działalność na takich samych zasadach, jak dotychczas. Bez konieczności dokonywania jakichkolwiek zmian.
Interes grupy spółek
Jedną z najistotniejszych zasad prawa holdingowego jest to, że spółki uczestniczące w grupie, obok interesu własnego kierują się również interesem całej grupy.
Taki sposób działania nie może jednak naruszać jednocześnie interesu wierzycieli i mniejszościowych wspólników lub akcjonariuszy.
Jednym słowem, podejmowanie przez zarząd decyzji biznesowych w interesie całej grupy kapitałowej jest od tej pory usankcjonowane prawnie.
Trzeba jednak pamiętać, że powoływanie się przez zarząd na działanie w interesie grupy, które może być kluczowe z punktu widzenia odpowiedzialności cywilnej i karnej członków zarządu będzie możliwe oczywiście tylko wówczas, gdy spółka ujawniła w rejestrze swoje uczestnictwo w grupie.
Wiążące polecenia spółki dominującej
Nowelizacja wprowadziła możliwość wydawania przez spółkę dominującą tzw. wiążących poleceń wobec pozostałych członków holdingu.
Wydanie takiego polecenia trzeba jednak uzasadnić koniecznością podjęcia działań w interesie grupy spółek.
Ważna jest także forma polecenia. Pod rygorem nieważności musi być ono wydane w formie pisemnej lub elektronicznej.
Przed wykonaniem wiążącego polecenia zarząd spółki zależnej będzie musiał podjąć uchwałę, w której wskaże m.in.:
- oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia,
- określony interes grupy spółek, uzasadniający wykonanie przez spółkę zależną polecenia spółki dominującej,
- spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, będące następstwem wykonania polecenia spółki dominującej oraz
- przewidywany sposób i czas naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej.
Uchwała powinna również uwzględniać korzyści uzyskane przez spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych.
Nie jest jednak tak, że spółka zależna zawsze musi wykonać polecenie. Jeżeli wykonanie polecenia doprowadziłoby ją do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością, zarząd może uchwałą odmówić jego wykonania.
Dodatkowo, spółka zależna niebędąca spółką jednoosobową, może odmówić wykonania wiążącego polecenia także w innej sytuacji.
Przykładowo, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z jej interesem i wyrządzi szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Możliwy termin do naprawienia szkody to 2 lata, licząc od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. A przy określaniu wysokości szkody spółki zależnej, muszą być uwzględnione korzyści, które spółka uzyskała dzięki uczestnictwu w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych.
Odpowiedzialność spółki dominującej za działania spółki zależnej
Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia, i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu.
Może uwolnić się od tej odpowiedzialności wtedy, gdy nie ponosi winy za powstanie szkody.
Przy czym, za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada tylko, jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do niewypłacalności spółki zależnej.
Możliwa jest także odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólnika albo akcjonariusza spółki zależnej za obniżenie wartości jego udziału lub akcji, jeżeli doszło do niego na skutek wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Dodatkowym warunkiem takiej odpowiedzialności jest to, aby na dzień wydania polecenia spółka dominująca dysponowała większością głosów, umożliwiająca podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej.
Wreszcie, spółka dominująca może również odpowiadać za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna. Tu również może uwolnić się od tej odpowiedzialności. Musi jednak wykazać, że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Spółka zależna – ochrona udziałowców
Przyznanie spółce dominującej narzędzi pozwalających na bezpośrednie wpływanie na funkcjonowanie spółki zależnej, spowodowało również przyznanie nowych uprawnień wspólnikom mniejszościowym spółki zależnej.
Od tej pory wspólnicy, reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mają m.in. prawo do wystąpienia do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie audytora do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.
Spółka dominująca wydająca wiążące polecenia ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy wykonanie takiego polecenia doprowadzi do obniżenia wartości udziałów lub akcji wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych.
Co ciekawe – zgromadzenie wspólników (albo walne zgromadzenie) spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będzie mogło podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że umowa albo statut spółki zależnej może wskazać inne warunki, i przymusowy wykup udziałów albo akcji będzie dotyczyć spółki dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej mniej niż 90% kapitału zakładowego tej spółki, lecz nie mniej niż 75%.
Pozostałe kwestie
Nowelizacja wprowadza zasadę, że zarząd spółki zależnej zobowiązany będzie do sporządzenia sprawozdania o powiązaniach spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego i przedstawienia sprawozdania zgromadzeniu wspólników albo walnemu zgromadzeniu.
W sprawozdaniu takim zarząd wskaże m.in. wiążące polecenia spółki dominującej wydane spółce zależnej. Będzie mogło ono stanowić część rocznego sprawozdania zarządu z działalności spółki zależnej.
Na zakończenie
Takie dość szczegółowe uregulowanie funkcjonowania holdingów było kwestią czasu.
Czas również pokaże, w jakim zakresie zmiany takie jak przymusowy odkup udziałów albo akcji, wydawanie wiążących poleceń czy uprawnienia wspólników mniejszościowych spółek zależnych będą miały zastosowanie w praktyce i czy na tym zmiany w tym obszarze się zakończą.
Nowe prawo holdingowe to jednak obowiązkowa lektura dla wielu polskich decydentów.
Materiał opracowała Małgorzata Fułczyńska-Ostapowicz
